Inleiding

Emmen kent een lange traditie als energieregio. De grootschalige verveningen en de olie- en gaswinning hebben hun stempel gedrukt op de ontwikkeling van Emmen. Ook de komende decennia zullen olie- en gaswinning nadrukkelijk aanwezig blijven in de regio. Tegelijkertijd maakt Emmen zich op voor een duurzame toekomst waarin vermindering van het energieverbruik en een toenemend gebruik van hernieuwbare energie een belangrijke plaats innemen. Om dit te realiseren wordt in de Energienota ‘Emmen geeft energie’ ingezet op drie actielijnen. Deze actielijnen zijn een vervolg op de Big Five, de vijf sporen uit het vorige energieprogramma. Het betreft de volgende actielijnen:

1. Energiebesparing
2. Duurzame energie
3. Energiesysteem 2.0

Van sturend naar faciliterend

In het verleden heeft de gemeente vooral een sturende rol aangenomen in het verduurzamen van Emmen. Deze sturende rol is echter de laatste jaren verschoven naar een faciliterende rol. De reikwijdte en invloed van de gemeentelijke organisatie op het realiseren van de duurzaamheidsambities is immers beperkt. Ontwikkelingen worden in gang gezet door meerdere partijen, de gemeente kan dit niet alleen. Het is belangrijk om beschikbare kennis in Emmen te verenigen en partijen bij elkaar te brengen die een belang hebben bij verduurzaming. De gemeentelijke organisatie zet zich in om partijen bij elkaar te brengen en ze bewust te maken van de urgentie en de voordelen van verduurzamen. Burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere partijen moeten de kennis bezitten en perspectief aan de horizon zien om de verduurzaming verder te brengen. De gemeente wil de aankomende jaren hier een nog nadrukkelijkere faciliterende rol in gaan spelen.

Regionale samenwerking

De gemeentelijke organisatie zet nadrukkelijk in op regionale samenwerking, ook over de landsgrenzen heen. De gemeente ontwikkelt in 2019 met de andere Drentse gemeentes een Regionale Energiestrategie (RES). Tegelijk verkent de gemeente de mogelijkheden om in de toekomst te gaan samenwerken met de gemeentes Borger-Odoorn en Coevorden. Tot slot is Emmen betrokken bij internationale samenwerking binnen het project SEREH: Smart Energy Region Emmen-Haren. In 2018 is dit project begonnen met een verkenning naar de mogelijkheden om de regio Emmen-Haren energieneutraal te maken door een slim en grensoverschrijdend energienetwerk op te zetten. De samenwerkingspartners binnen dit project zijn de gemeente Emmen, de Duitse buurgemeente Haren, Universiteit Twente, Rijksuniversiteit Groningen, Hochschüle Osnabrück, Agrowea en de NAM (zie de sectie ‘Uitgelichte projecten’ voor uitgebreidere informatie over dit project).

Economische effecten energietransitie

Verduurzaming van de energievoorziening leidt niet alleen tot milieuwinst. Energietransitie leidt ook tot versterking van de economie in Emmen. Jaarlijks betalen huishoudens en bedrijven in de gemeente Emmen tientallen miljoenen euro's voor het gebruik van energie. Veruit het grootste deel van deze geldstroom verdwijnt uit de regio en gaat naar grote energiebedrijven in het buitenland. Door in te zetten op hernieuwbare energie die lokaal wordt geproduceerd, kan dit geld in de regio blijven. Door financiële participatie in hernieuwbare energieprojecten kunnen burgers zelfs rechtstreeks profiteren van hernieuwbare energie. De gemeente Emmen zou dan ook graag zien dat ontwikkelaars burgers de mogelijkheid bieden om te participeren in hernieuwbare energieprojecten (bijvoorbeeld in zonneparken of windmolens). Daarnaast vindt de gemeente het belangrijk dat burgers met eigen initiatieven komen om zelf energie op te wekken voor de buurt of voor het dorp.

Investeringen in hernieuwbare energiesystemen en energiebesparing stimuleren bovendien de lokale economie, omdat er werkgelegenheid ontstaat door aanpassingen en toepassingen van bestaande of nieuwe technieken. Ook ontstaan er nieuwe verdienmodellen voor bedrijven, bijvoorbeeld door de transitie naar een biobased economie. Reststromen die voorheen geen waarde hadden, worden in toenemende mate nuttig aangewend als grondstoffen. Hierdoor ontstaat eveneens nieuwe werkgelegenheid. Het gaat om directe werkgelegenheidseffecten.

Tot slot is er sprake van indirecte werkgelegenheidseffecten omdat de energierekening van huishoudens en bedrijven omlaag gaat. Een lagere energierekening leidt tot een betere concurrentiepositie van Emmense bedrijven en de financiële positie van de consument verbetert wat vanzelfsprekend ook weer leidt tot een impuls voor de werkgelegenheid in de regio.

Sterke groei werkgelegenheid

Uit landelijke cijfers blijkt dat de werkgelegenheid in de duurzame energiesector in de afgelopen jaren sterk is gestegen. In 2005 waren er omgerekend naar voltijdequivalenten naar schatting 25,5 duizend banen in deze sector, in 2017 waren dit ruim 56,5 duizend banen. Dit komt neer op een stijging van 120% in de periode 2005-2017. De werkgelegenheid die direct is te relateren aan de productie van hernieuwbare energie is met ruim drie duizend banen nog relatief beperkt. De werkgelegenheidsgroei is vooral het gevolg van toenemende investeringen in energiebesparing en hernieuwbare energie. Met name isolatiewerkzaamheden en de installatie van zonnepanelen zorgden in deze periode voor meer werkgelegenheid. Meer dan de helft van de arbeidsplaatsen is ontstaan door investeringen in energiebesparende maatregelen. Dit komt doordat het uitvoeren van energiebesparende maatregelen (bv. het aanbrengen van isolatiemateriaal) arbeidsintensief is. Ook voor het installeren van zonnepanelen is veel menskracht nodig. Met de zonnelening stimuleert de gemeente Emmen deze werkzaamheden. Dit levert niet alleen milieuwinst op, maar ook nieuwe werkgelegenheid.

Nieuw perspectief

De gemeente wil een omslag maken in zowel haar energiebeleid als het energiedebat. De voorbije jaren ging de discussie voortdurend om de kwantitatieve inzet, de wijze van stimulering, of om het instrumentarium. Zowel het beleid als het debat is daarbij constant gefragmenteerd en versmald tot een discussie over specifieke bronnen en sectoren. De gemeente Emmen identificeert zich dan ook met de nieuwe landelijke insteek om de discussie breder te voeren. Er moet worden gekeken naar fundamentele maatschappelijke behoeftes waarin energie in 2050 moet voorzien. Deze vier maatschappelijke behoeftes betreffen:

• De functie lagetemperatuurwarmte voor ruimteverwarming en warm water;
• De functie hogetemperatuurwarmte voor productie- en proceswarmte;
• De functie transport en mobiliteit;
• De functie licht en apparaten.

De gemeente Emmen creëert de condities en stuurt, samen met burgers, maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en kennisinstellingen, op bewaking van deze fundamenten en voortgang. Voortgang met als einddoel: CO₂-neutraal in 2050. De route naar het einddoel heeft dus een flexibele insteek. Deze flexibele route heeft ook voordelen, er kunnen gaandeweg makkelijk andere paden worden ingeslagen, er kan gesproken worden over een adaptief innovatiebeleid. Een beleid dat uitdagingen meebrengt voor de overheid, de maatschappij en het bedrijfsleven. Maar ook een beleid dat ruimte biedt voor innovatie op diverse niveaus en componenten.

Hierbij past een faciliterende rol voor de overheid, waarbij ontwikkelingen in gang worden gezet door meerdere partijen. Belangrijk hierin is de dialoog. Zonder een dialoog tussen overheid, burgers, organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen kan deze transitie niet of moeilijk worden gemaakt. De energievraagstukken waarvoor Emmen staat zijn complex. Daarom hecht de gemeente Emmen sterk aan externe inbreng. Externe partijen worden in de toekomst vaker uitgenodigd om deel te nemen aan de dialoog over deze vraagstukken. De energiedialogen komen hoger op de agenda te staan en de uitkomsten van deze dialogen gaan een essentiële inbreng hebben in het gemeentelijke beleid.

Verantwoording gegevens

Het energiegebruik, hernieuwbare energiegebruik en de CO₂-uitstoot zijn gebaseerd op gegevens van het CBS, Klimaatmonitor en Emissieregistratie. Niet alle gegevens zijn beschikbaar op gemeentelijk niveau. Daarom zijn sommige waardes bepaald op basis van landelijke gegevens en relevante variabelen. Zo is de productie van bodemwarmte bij kantoren ingeschat op basis van de landelijke productie van bodemwarmte bij kantoren en de omvang van de kantoorruimte in Emmen. Deze werkwijze levert over het algemeen betrouwbare getallen op. In sommige gevallen kan de lokale situatie sterk afwijken van het gemiddelde, wat leidt tot een vertekend beeld in de monitor. Er zijn twee belangrijke onzekerheden die ervoor kunnen zorgen dat het geschetste beeld in de toekomst bijgesteld moet worden:

• Het energiegebruik en de bijbehorende CO₂-uitstoot door een deel van de industrie wordt op gemeentelijk niveau niet openbaar gemaakt. In Emmen levert deze industrie een belangrijke bijdrage. De waarde die in deze monitor gebruikt wordt, kent een relatief grote onzekerheidsmarge.
• De hoeveelheid geproduceerde biodiesel die op de binnenlandse mobiliteitsmarkt wordt afgezet is berekend op basis van lokale productiecapaciteit en landelijke productiegegevens. Deze waarde heeft grote invloed op het aandeel hernieuwbare energie in Emmen.

Bij de omrekening van energiegebruik naar CO₂-uitstoot wordt gebruik gemaakt van CO₂-emissiefactoren. Dit zijn getallen die aangeven hoeveel CO₂-uitstoot toegerekend kan worden aan een bepaalde activiteit, zoals het verbranden van 1 m³ aardgas. Verschillende bronnen gebruiken verschillende emissiefactoren. Hierdoor kan de CO₂-uitstoot die deze monitor geeft, verschillen van die van andere bronnen. In deze monitor is gerekend met de volgende CO₂-emissiefactoren:

• Elektriciteit: 0,526 kg/kWh
• Aardgas: 1,887 kg/Nm³
• Diesel: 0,074 kg/MJ
• Benzine: 0,069 kg/MJ
• LPG: 0,063 kg/MJ

Inleiding

Emmen zet al geruime tijd in op verduurzaming van de energievoorziening. CO₂-uitstoot is een belangrijke indicator om de voortgang van de energietransitie in Emmen inzichtelijk te maken. De ambitie van Emmen is dat het aandeel van fossiele energiebronnen in het energiegebruik in 2050 nul is. Dit betekent dat de CO₂-uitstoot die is te relateren aan het gebruik van fossiele energie in Emmen nul is. In dit hoofdstuk is de voortgang op deze doelstelling uitgewerkt. De omvang van het fossiele energiegebruik in Emmen is hiervoor als uitgangspunt genomen en op basis van de CO₂-uitstoot per eenheid energie is berekend wat de totale CO₂-uitstoot is die is te relateren aan het gebruik van fossiele energiebronnen. Ook de emissies die ontstaan door het gebruik van elektriciteit opgewekt uit fossiele energiebronnen zijn aan Emmen toegerekend, ook als deze uitstoot feitelijk in energiecentrales buiten de gemeente plaatsvindt.

Doelstelling(en)

De gemeente Emmen wil dat in 2050 alle energie die wordt gebruikt uit hernieuwbare energiebronnen afkomstig is. De CO₂-uitstoot gerelateerd aan het gebruik van fossiele energiebronnen voor het finale energiegebruik in de gemeente Emmen is in dat geval 0 kton.

Stand van zaken

De totale CO₂ uitstoot die is te relateren aan het gebruik van fossiele energiedragers in het energiegebruik in Emmen bedraagt 1.317 kton in 2017. Onderstaande figuur toont de verdeling van de CO₂ uitstoot in Emmen.

De totale CO₂-uitstoot is t.o.v. de vorige editie van de monitor toegenomen door een forse stijging van het energiegebruik door bedrijven en instellingen. De oorzaak hiervan is onbekend, maar mogelijk heeft het een relatie met de aantrekkende economie. De gemiddelde CO₂-uitstoot per inwoner is relatief hoog in Emmen. Dit komt vooral door het hoge gemiddelde energiegebruik in Emmen en in mindere mate omdat het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het energiegebruik in Emmen lager is dan gemiddeld in Nederland.

Ontwikkeling CO₂-uitstoot

Omdat het aandeel hernieuwbare energie op dit moment nog laag is, hangt de ontwikkeling van de CO₂-uitstoot vooral samen met de ontwikkeling van het energiegebruik in Emmen. Het energiegebruik in Emmen is in de periode 2013 t/m 2016 gedaald, maar in 2017 fors gestegen. De ontwikkeling van de CO₂-uitstoot loopt hieraan parallel. De stijging van het aandeel hernieuwbare energie zorgt ervoor dat de CO₂-uitstoot minder sterk gestegen is dan het energiegebruik. Dit effect is echter relatief klein. Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van de CO₂-uitstoot in Emmen in de periode 2013 t/m 2017.

Inleiding

Een andere indicator waarmee de voortgang op de verduurzaming van de energievoorziening inzichtelijk kan worden gemaakt, is het aandeel van hernieuwbare energie in het finale energiegebruik. Voor het bepalen van het aandeel hernieuwbare energie is het finale energetische energiegebruik (gebruik van energie voor verwarming, verlichting of als krachtbron) als uitgangspunt genomen, vervolgens is gekeken welk deel hiervan uit hernieuwbare bronnen afkomstig is. Het gaat dus niet alleen om hernieuwbare energieproductie, maar ook om de mate waarin deze hernieuwbare energie wordt gebruikt door energiegebruikers in Nederland. Deze methodiek is in lijn met het Protocol Monitoring Hernieuwbare energie. 

Doelstelling(en)

De gemeente Emmen wil dat in 2050 alle energie die wordt gebruikt uit hernieuwbare energiebronnen afkomstig is. Het aandeel hernieuwbare energie is in dat geval 100%.

Huidige stand van zaken: aandeel hernieuwbare energie

Het aandeel van hernieuwbare bronnen in het totale energiegebruik in Emmen bedraagt 4,6% in 2017. Dat wil zeggen dat de totale hoeveelheid hernieuwbare energie die in Emmen is geproduceerd en nuttig is gebruikt (885 TJ) overeenkomt met 4,6% van het totale energiegebruik in Emmen (19.340 TJ).

Energie uit biomassa heeft veruit het grootste aandeel in de hernieuwbare energiemix van Emmen (73%). Het gaat hierbij zowel om de productie van biobrandstoffen, biomassaverbranding als om biomassavergisting. Zonne-energie, omgevingsenergie (bodem en lucht) en toegerekende wind op zee vormen het resterende deel van de hernieuwbare energiemix.

Ontwikkeling aandeel hernieuwbare energie

Het aandeel hernieuwbare energie is in de periode 2013 t/m 2017 gegroeid van 3,2% naar 4,6%. De jaarlijkse ontwikkeling laat echter een wisselend beeld zien, vooral door de hoeveelheid biobrandstoffen die is afgeleverd op de Nederlandse markt (zie Hernieuwbare energiegebruik voor een toelichting). Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van het aandeel hernieuwbare energie in Emmen in de periode 2013 t/m 2017.

Benchmark aandeel hernieuwbare energie

De gemeente Emmen had in 2017 een lager aandeel hernieuwbare energie dan Nederland gemiddeld (6,6%). Dit heeft twee oorzaken. De belangrijkste oorzaak is dat het energiegebruik in Emmen relatief hoog is door de aanwezigheid van veel energie-intensieve industrie en glastuinbouw. Hierdoor is de verduurzamingsopgave in Emmen fors. Daarnaast zijn er in de gemeente Emmen geen mogelijkheden voor grootschalige bijstook van biomassa in elektriciteitscentrales en/of afvalverbrandingsinstallaties en staan er (nog) geen windmolens in de gemeente. Grootschalige biomassaverbranding en windmolens leveren wel een grote bijdrage aan de totale hoeveelheid hernieuwbare energie in Nederland. Dit verklaart ook voor een deel waarom het aandeel hernieuwbare in Emmen relatief laag is afgezet tegen het landelijke gemiddelde. Hiermee wijkt Emmen echter niet af van andere grote gemeenten in Noord-Nederland, zoals Groningen en Assen, waar het aandeel hernieuwbare energie eveneens onder het landelijke gemiddelde ligt.

Prognose t/m 2021

Door de CO₂-uitstoot en het (hernieuwbare) energiegebruik in 2017 te koppelen aan het effect van duurzaamheidsprojecten die in 2018 zijn uitgevoerd en die in de komende jaren nog worden uitgevoerd, is de ontwikkeling van de CO₂-uitstoot en het aandeel hernieuwbare in Emmen in de komende jaren geprognosticeerd. Hierbij is de aanname gehanteerd dat de ontwikkeling van de gemiddelde jaartemperatuur, economie en het inwonersaantal in Emmen geen invloed hebben op de CO₂-uitstoot en het aandeel hernieuwbare energie. De prognose is gebaseerd op het (verwachte) effect van geïdentificeerde duurzaamheidsprojecten die 1) zijn benoemd in de nieuwe Energienota en het Uitvoeringsplan van de gemeente Emmen, 2) een SDE+-beschikking hebben ontvangen en 3) een aantal projecten die door andere partijen zijn of worden uitgevoerd. Enkel duurzaamheidsprojecten waarvan de omvang van het effect kan worden vastgesteld, zijn meegenomen in de prognose. Duurzaamheidsprojecten waarvan de omvang van een effect niet is vastgesteld of die een indirect effect hebben, zijn niet meegenomen in de prognose. Hieronder staan de projecten die zijn opgenomen in de prognose.

De prognose laat zien dat de CO₂-uitstoot met 225 kton daalt tot circa 1.100 kton in 2021. Dit komt neer op een daling van 18%. Het aandeel hernieuwbare energie stijgt van 4,6% in 2017 naar 12,8% in 2021. De daling van de CO₂ is sterker dan de groei van het aandeel hernieuwbare energie. Dit komt omdat het merendeel van de geïdentificeerde duurzaamheidsprojecten betrekking heeft op de productie van groene stroom ter vervanging van grijze stroom. De CO₂-uitstoot per eenheid energie is voor grijze elektriciteit een stuk hoger dan voor aardgas en wegbrandstoffen. Hierdoor is het effect van hernieuwbare elektriciteit op de CO₂-uitstoot groter dan op het aandeel hernieuwbare energie. Onderstaande figuren tonen de geprognosticeerde ontwikkeling van de CO₂-uitstoot en het aandeel hernieuwbare energie in Emmen.

Overige projecten Energienota en Uitvoeringsplan

In de prognose zijn enkel projecten opgenomen waarvan het effect kan worden vastgesteld. In de nieuwe Energienota en het Uitvoeringsplan zijn echter ook projecten en activiteiten benoemd die niet zijn gekwantificeerd. Het betreft projecten waarvan nog geen kwantitatieve informatie beschikbaar is, projecten waarvan de causale relatie tussen de activiteit en het effect niet is vast te stellen en projecten die geen direct effect maar een indirect effect op de energietransitie hebben. Dat het effect van deze projecten (nog) niet bekend is, betekent niet dat deze projecten minder effectief hoeven te zijn dan projecten waarvan het effect wel kan worden vastgesteld. Daarom zijn ook deze projecten opgenomen in de monitor. Het betreft o.a. de volgende projecten:

• Verduurzamen van eigen gebouwen, wagenpark en inkoop.
• Verkennen mogelijkheden waterstofeconomie, met name in de transportsector.
• Faciliteren en ondersteunen ontwikkeling Fieldlab voor innovatie op gebied van zonnepanelen, opslagtechnologie en big data-gebruik.
• Opstellen duurzame warmtevisie voor de gemeente Emmen.
• In samenwerking met de industrie en glastuinbouw onderzoeken van de mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van warmte-koudenetten en de benutting van restwarmte en eventueel geothermie, eventueel via een smart grid.
• Organiseren van warmtetours: bijeenkomsten waar particulieren worden ingelicht over mogelijkheden voor isolatie.
• Openen van een Energieloket Emmen waar informatie kan worden verkregen over energiebesparing en duurzame energie.
• Verzorgen van interne en externe communicatie over de energietransitie en besparing.
• Intensiveren toezicht energiebesparing.
• Starten van een project waarin de benodigde data worden verzameld, beschikbaar gemaakt en regelmatig geüpdatet. Dit wordt gekoppeld aan de energiemonitor.

Prognose na 2021

Naast de projecten die in de periode 2018 t/m 2021 plaatsvinden zijn er ook drie majeure projecten geïdentificeerd die betrekking hebben op de periode na 2021. Het gaat om de projecten in onderstaande tabel.

Realisatie van deze projecten levert 121 kton CO₂ reductie op. Hierdoor daalt de CO₂ uitstoot in Emmen naar 960 kton. Afhankelijk van de precieze invulling van de projecten zal het aandeel hernieuwbare energie stijgen naar zeker 15%.

Huidige stand van zaken: energiegebruik

Het totale energiegebruik in Emmen bedraagt 19.340 TJ in 2017. Onderstaande figuur toont de verdeling van het energiegebruik in Emmen.

Het gemiddelde energiegebruik per inwoner is relatief hoog in Emmen. Dit komt vooral door de grote concentratie (energie-intensieve) industrie in Emmen. Vooral op bedrijventerrein Emmtec zijn diverse grote energiegebruikers gevestigd. Ook het energiegebruik van de landbouw is relatief hoog door de aanwezigheid van glastuinbouw in de gemeente. Bedrijven en instellingen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor bijna drie vierde van het energiegebruik. Dit is fors in vergelijking met andere grote gemeenten in Noord-Nederland. Huishoudens hebben een aandeel van zo'n 15% in het energiegebruik. Veruit het grootse deel van het energiegebruik van huishoudens (83%) betreft warmtevraag, het resterende deel is elektriciteitsvraag. Verkeer en vervoer heeft een aandeel van 11% in het totale energiegebruik. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om wegverkeer.

Ontwikkeling energiegebruik

Het energiegebruik in Emmen is na een daling in de periode t/m 2016 in 2017 weer fors gestegen. Dit komt vooral door een stijging van het aardgasgebruik door bedrijven en instellingen. De oorzaak hiervan is onbekend, maar mogelijk heeft het een relatie met de aantrekkende economie. De ontwikkeling van het energiegebruik van huishoudens hangt sterk samen met de gemiddelde jaartemperatuur. Gecorrigeerd voor de gemiddelde jaartemperatuur, is de warmtevraag in woningen gestaag gedaald. Het energiegebruik in het verkeer en vervoer is in de periode 2013 t/m 2017 nagenoeg gelijk gebleven. Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van het energiegebruik per categorie in de periode 2013 t/m 2017.

Benchmark energiegebruik

Het energiegebruik in de gemeente Emmen is afgezet tegen het landelijke gemiddelde relatief hoog. Het gemiddelde energiegebruik per inwoner is in Emmen ruim de helft hoger dan in Nederland. Dit komt hoofdzakelijk door het hoge energiegebruik in de categorie Bedrijven en instellingen. In Emmen is relatief veel energie-intensieve bedrijvigheid gevestigd. Het gaat hierbij vooral om bedrijven in de industrie. Ook het energiegebruik door de landbouw is hoog. Dit komt door de diverse glastuinbouwbedrijven die in de gemeente Emmen zijn gevestigd.

Huidige stand van zaken: hernieuwbare energiegebruik

De hoeveelheid hernieuwbare energie die in Emmen wordt geproduceerd en vervolgens nuttig wordt toegepast (in Emmen of elders in Nederland) bedraagt 885 TJ in 2017. Onderstaande figuur toont de verdeling van de hernieuwbare energiemix in Emmen in 2017.

Energie uit biomassa heeft een aandeel van 73% in de hernieuwbare energiemix van Emmen. Biodieselproducent Sunoil Biodiesel levert veruit de grootste bijdrage aan hernieuwbare energieproductie in Emmen en ook houtverbranding in woningen levert een belangrijke bijdrage. Beide getallen zijn gebaseerd op een onderbouwde schatting, aangezien er geen exacte gegevens beschikbaar zijn. Ongeveer een tiende van de hernieuwbare energie is zonne-energie. Het gaat hierbij vooral om PV-installaties die zonne-energie omzetten in elektriciteit, maar ook om zonnecollectoren die zonne-energie omzetten in warmte. Omgevingsenergie (WKO installaties en warmtepompen) heeft een aandeel van 2,4% in de hernieuwbare energiemix. Er zijn op dit moment nog geen grote windturbines in de gemeente Emmen gerealiseerd. Wind op zee wordt toegerekend op basis van het energiegebruik in Emmen. Emmen is verantwoordelijk voor 1% van het Nederlandse energiegebruik. Daarom wordt ook 1% van de elektriciteitsproductie op zee toegerekend aan de gemeente Emmen.

Ontwikkeling hernieuwbare energiegebruik

De hoeveelheid hernieuwbare energie in Emmen is in de periode 2013 t/m 2017 gegroeid. De jaarlijkse ontwikkeling laat echter een wisselend beeld zien, vooral door de hoeveelheid biobrandstoffen die is afgeleverd op de Nederlandse markt. De hoeveelheid biobrandstoffen die door Sunoil (veruit de grootste producent van hernieuwbare energie in Emmen) is afgeleverd op de binnenlandse markt is afgeleid van de landelijke hoeveelheid biodiesel die is afgeleverd op de binnenlandse markt. De groei van de levering aan de binnenlandse markt levert de belangrijkste bijdrage aan de groei van hernieuwbare energie. Daarnaast is de productie van wind op zee en zonne-energie binnen de gemeente Emmen fors toegenomen. Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van het hernieuwbare energiegebruik per bron in de periode 2013 t/m 2017.

Benchmark hernieuwbare energiegebruik

De gemiddelde hoeveelheid hernieuwbare energie per inwoner in Emmen bedraagt 8,2 GJ in 2017. Het gemiddelde in Nederland is 8,1 GJ per inwoner. Emmen heeft een relatief groot aandeel in de landelijke productie van biobrandstoffen door de aanwezigheid van een biodieselfabriek. Hierdoor is het aandeel biomassa in de lokale energiemix relatief groot. De elektriciteitsmix is in Emmen minder duurzaam dan gemiddeld.

Emmen telt een aantal toonaangevende projecten die de gemeente moeten voorbereiden op de energietransitie. SEREH is een innovatief project waarin grensoverschrijdende energie-uitwisseling wordt onderzocht. De verschillende deelnemers aan GZI Next onderzoeken nieuwe methodes om energie te produceren, om te zetten en op te slaan. Bij Emmerhout Energieneutraal wordt een wijk van bijna 60 jaar oud toekomstbestendig gemaakt. De aanpak kan gebruikt wordt bij het verduurzamen van andere woonwijken.

Inleiding

De gemeente Emmen telt bijna 50.000 woningen, waarvan ruim 60% een koopwoning is. Huishoudens zijn verantwoordelijk voor ongeveer 15% van het totale energiegebruik in de gemeente Emmen. Woningbezitters kunnen diverse maatregelen nemen om hun energiegebruik te reduceren. Het gaat bijvoorbeeld om dak-, gevel-, vloer- en muurisolatie, energiezuinige beglazing, slimme meters et cetera. In veel gevallen gaat het om investeringen die relatief snel kunnen worden terugverdiend. De gemeente zet eveneens in op het verbeteren van de energetische kwaliteit van woningen. Zo zijn er afspraken gemaakt met corporaties om de energetische kwaliteit van de sociale woningvoorraad te verbeteren. Bovendien ondersteunt de gemeente particulieren en VvE’s bij het verduurzamen van hun eigen woningen.

Naast verduurzaming van de woningvoorraad zet de gemeente ook in op vermindering van het energiegebruik van bedrijven en instellingen. Hierbij is extra aandacht voor de eigen gebouwen.

Doelstellingen

Er zijn in Emmen drie grote woningcorporaties actief: Lefier, Woonservice, en Domesta. De gemeente heeft met de verschillende corporaties verschillende afspraken gemaakt in het Lokaal Akkoord Emmen 2019-2024. Het doel is om in de periode van het Lokaal akkoord een grote stap te zetten richting een energieneutrale woningvoorraad in 2040. (bron: Lokaal akkoord Emmen 2019-2024)

Lefier had het plan om tot 2028 gemiddeld 170 woningen per jaar naar nul-op-de-meter te brengen. De intentie was om samen te werken met Stroomversnelling. Nul-op-de-meter is echter een dure en niet altijd de beste oplossing. Daarom is in 2019 aangekondigd dat deze koers wordt gewijzigd. In 2019 wordt de nieuwe koers uitgewerkt. Nieuwbouw is bij Lefier ten minste gasloos en zo mogelijk nul-op-de-meter. Bovendien verduurzaamt Lefier gemiddeld 35 woningen per jaar die een slecht energielabel hebben en op de lange termijn niet passen in de portefeuille.

Domesta streeft naar een situatie waarbij de woningen gemiddeld label B en minimaal label C hebben in 2026.

Woonservice heeft in 2023 minimaal 65% van het woningbezit in de gemeente Emmen op energielabel A of B.

Bovendien streeft de gemeente Emmen naar een energieneutrale wijk Emmerhout in 2027. Zo kan Emmerhout een voorbeeldwijk zijn voor andere wijken binnen de gemeente. De woningcorporaties onderschrijven dit doel in het Lokaal akkoord.

Stand van zaken

• Per 1 januari 2019 is de energie-index (EI) van Domesta 1,34. Hiermee ligt Domesta op schema voor de sectorale afspraak om eind 2020 gemiddeld label B te hebben. Domesta heeft in Emmerhout een woning verduurzaamd, als prototype voor de overige woningen.
• Woonservice heeft per 1 januari 2019 een gemiddelde EI van 1,41.
• Lefier investeerde in 2018 veel in verduurzamingsmaatregelen. Zo zijn 48 woningen in Emmermeer verduurzaamd met Stroomversnelling. Voor 2019 is de verduurzaming van 48 woningen in Emmerhout gepland.

Inleiding

Naast verduurzaming van de gebouwde omgeving zet de gemeente in op het efficiënter omgaan met energie. In de gemeente Emmen is op diverse locaties restwarmte beschikbaar die op dit moment niet nuttig wordt toegepast. De ontwikkeling van een warmtenet maakt het mogelijk om restwarmte nuttig toe te passen, waardoor efficiënter gebruik wordt gemaakt van energie in de gemeente. Een warmtenet is een leidinginfrastructuur die één of meerdere energiebronnen (bv. restwarmte of hernieuwbare warmte) verbindt aan afnemers van warmte en/of koude. Daarnaast zet Emmen in op het gebruik van de bodem om energie efficiënter te benutten. Warmte-koudeopslag is een methode om energie in de vorm van warmte of koude op te slaan in de bodem. In de zomer kan koel grondwater worden gebruikt om gebouwen te koelen, het opgewarmde water kan vervolgens worden opgeslagen in de bodem totdat het in de winter kan worden gebruikt om gebouwen te verwarmen. De gemeente Emmen zet in op betere benutting van restwarmte en ontwikkeling van WKO systemen in de gemeente.

Vooronderzoek heeft uitgewezen dat één warmtenet het verbruik van ongeveer 2 miljoen m³ aardgas voorkomt. Dit levert een besparing op van 3,6 kton CO₂ per jaar. Wanneer 150.000 m² vloeroppervlak wordt aangesloten op WKO-systemen, kan een aanvullende besparing van 6,4 kton CO₂ worden gerealiseerd. In totaal leveren een warmtenet en WKO-systemen een CO₂-reductie van circa 10 kton op.

Stand van zaken

Er is een warmtenet aangelegd dat het nieuwe dierenpark Wildlands Adventure Zoo (zie afbeelding) van energie voorziet. Er zijn nog geen andere afnemers op dit warmtenet aangesloten.

Emmtec Services, Enpuls, de gemeente Emmen en de provincie Drenthe hebben een samenwerkingsovereenkomst ondertekend die moet leiden tot een leerproject. In dit project zal Emmtec 5 MW aan warmte leveren aan instellingen in de omgeving, om ervaring op te doen met grootschalige warmte-uitwisseling.

Warmte- en koudeopslag (WKO) wordt in Emmen nauwelijks toegepast. Oorzaak hiervoor zijn de aanwezige risico’s op het gebied van bedrijfszekerheid van de bronnen in de bodem. Dit heeft een negatief effect op de business case voor WKO systemen in de gemeente Emmen.

Inleiding

Het Rijk heeft de ambitie dat Nederland in 2021 minimaal 6.000 MW opgesteld vermogen aan windenergie op land heeft gerealiseerd. Van deze landelijke opgave neemt de provincie Drenthe 285,5 MW voor haar rekening. In de zomer van 2014 heeft de provincie Drenthe besloten dat er 95,5 MW in de gemeente Emmen moet worden gerealiseerd. Het College van de gemeente Emmen is voor duurzame energie, maar dan voor andere vormen van duurzame energie dan windenergie. Gezien de opgelegde taakstelling van 95,5 MW windenergie heeft de gemeente besloten om zelf de regie te voeren ten aanzien van de locatiekeuzes en de plaatsingsvoorwaarden. Op dit moment zijn er nog geen grote windmolens in Emmen. De gemeente zet zich daarom in om de opgave van 95,5 MW te realiseren voor 2021. Dit komt neer op een vermeden CO₂-uitstoot van 110 kton.

De gemeente Emmen is zich bewust van de weerstand van inwoners tegen windmolens. Inwoners maken zich zorgen over de effecten van windmolens op hun gezondheid en woonomgeving. De gemeentelijke inzet is er op gericht om hinder en gezondheidsrisico's zo veel mogelijk te beperken. Ook zet de gemeente zich in om de tijdelijkheid van windmolens goed te borgen. Dit maakt een onderbouwde ruimtelijke heroverweging van windenergie in de gemeente Emmen in de toekomst mogelijk.

Doelstelling(en)

De gemeente Emmen zet zich ervoor in om in 95,5 MW aan opgesteld vermogen windenergie te hebben gerealiseerd in 2021.

Indicator: MW opgesteld vermogen windenergie

Stand van zaken

De gemeente Emmen heeft er voor gekozen om bij de plaatsing van windmolens eigen regie te behouden waardoor aanvullende eisen kunnen worden gesteld bovenop de wettelijke eisen. Dit om direct omwonenden een positie te verschaffen ten opzichte van initiatiefnemers en om hinder te beperken en/of een passende en haalbare compensatie te bieden. Daardoor ontstaat meer balans tussen lusten en lasten voor initiatiefnemer en omwonenden.

In de structuurvisie zijn drie gebieden aangewezen voor windenergie. Hieronder vindt u de stand van zaken per gebied.

Pottendijk

Energiepark Pottendijk B.V. heeft in 2018 een vergunningsaanvraag ingediend voor 12 tot 14 molens op de locatie Pottendijk en voor een zonneakker van ca. 40 MW. De tiphoogte is minder dan 150 meter en het totaal opgesteld vermogen van het windpark is 50,4 MW. In september 2018 is de vergunning beschikt. Er zijn vijf beroepen ingediend tegen de beschikking. In 2019 worden deze beroepen behandeld. De start van de bouw is gepland in 2020.

N34

De bewoners en initiatiefnemers zijn met elkaar in gesprek over de invulling van het gebied. De initiatiefnemers willen molens plaatsen die hoger zijn dan 150 meter. Het gebiedsplatform kan daartoe een verzoek aan de gemeente doen. Recent onafhankelijk onderzoek heeft uitgewezen dat ook molens van minder dan 150 meter op deze locatie een verantwoorde investering zijn. De ontwikkeling van een windpark is afhankelijk van een groot aantal procedures, waardoor het onwaarschijnlijk is dat windpark N34 voor 2021 is gerealiseerd. De netbeheerders hebben eind 2018 aangegeven dat zij geen capaciteit meer op hun netwerk hebben om windturbines of zonnepanelen aan te sluiten. Zij geven aan dat voor uitbreiding van de capaciteit zeven tot tien jaar benodigd is. Wanneer de netbeheerders hieraan vasthouden dan zal extra vertraging optreden.

Zwartenbergerweg

Het aangewezen gebied bij de Zwartenbergerweg ligt dicht naast de Nederlands-Duitse landsgrens. Een deel van dit gebied mag volgens het Verdrag van Meppen niet bebouwd worden. Binnen het project SEREH onderzoeken verschillende partijen of een uitzondering op het Verdrag mogelijk is. Tegelijk heeft de initiatiefnemer een alternatief plan ontwikkeld dat buiten de bebouwingsvrije zone ligt. De ontwikkelaar is met bewoners in gesprek om te onderzoeken of zij positief tegenover dit alternatieve plan staan, zodat zij een gezamenlijk verzoek aan de gemeente kunnen voorleggen voor dit alternatief.

Inleiding

De zon is in potentie de grootste energiebron voor de aarde. Zonlicht kan door middel van zonnepanelen worden omgezet in elektriciteit. Zonnecollectoren zetten zonlicht om in warmte voor het verwarmen van tapwater. Dit warme water wordt veelal opgeslagen in een zonneboiler. In de afgelopen jaren heeft vooral het gebruik van zonnepanelen een vlucht genomen. De kostprijs van zonnepanelen is sterk gedaald en is de plaatsing van zonnepanelen is door landelijke subsidies en fiscale regelingen aangemoedigd. Bovendien hebben provincies en gemeenten daar vaak eigen instrumenten aan toegevoegd. Hierdoor is het aantal zonnepanelen op Nederlandse daken de afgelopen jaren sterk gegroeid. Ook in Emmen is het aantal zonnepanelen op daken de afgelopen jaren hard gegroeid. Voordeel van zonne-energie is bovendien dat deze techniek goed te integreren is in de gebouwde omgeving. De gemeente Emmen ziet zonne-energie daarom als een belangrijke hernieuwbare energiebron om haar doelstellingen mee te realiseren.

De Structuurvisie Zonneakkers biedt ruimte voor 200 ha aan zonneakkers binnen de gemeente. Op Emmense daken kunnen nog zoveel zonnepanelen worden geplaatst, dat ze ruim zoveel energie opwekken als 200 ha aan zonneakkers. De gemeente wil zoveel mogelijk zonnepanelen op daken. Wanneer zonneakkers gerealiseerd worden, moet 20% van de opbrengsten ten bate komen van de omgeving.

Stand van zaken

• Het opgesteld vermogen van zonnepanelen is in de periode 2011-2017 fors gegroeid. In 2011 bedroeg het opgesteld vermogen ongeveer 1 MWp. De doelstelling voor 2015 was een opgesteld vermogen van 10 MWp. Deze doelstelling is behaald: in 2015 was het opgesteld vermogen ruim 13 MWp. In 2017 lag er ruim 38 MWp aan zonnepanelen in de gemeente Emmen. 
• Eind 2017 was er een zonneakker: ‘Lange Runde’ in Barger-Compascuum. Dit park heeft een omvang van ruim 13 MWp. In 2018 is zonneakker ‘Oranjepoort’ gebouwd, met een omvang van ongeveer 28 MWp.
• Emmen telt twee energiecoöperaties: coöperatie Zonnige Start en Energiecoöperatie Nieuw-Oranjepoort. Zonnige Start ontwikkelt postcoderoosprojecten waar leden van profiteren.
• Projectontwikkelaar GroenLeven heeft 0,5 MWp van zonneakker Oranjepoort geschonken aan de omgeving. Energiecoöperatie Nieuw-Oranjepoort is opgericht zodat de omwonenden hiervan kunnen profiteren. Bij deze zonneakker komt ook een fieldlab, waar nieuwe materialen, technieken en ideeën ontwikkeld en getest kunnen worden. Verschillende partijen zijn in een verkennend overleg om dit fieldlab te realiseren.
• Van verschillende projecten met SDE+-subsidie is nog onduidelijk of ze aangesloten kunnen worden op het elektriciteitsnetwerk. Hierdoor is het onzeker of de groei van zonne-energie in Emmen met gelijke tred zal doorzetten.

Benchmark

• Het opgesteld vermogen zonnepanelen is relatief hoog in Emmen. Er zijn slechts 3 gemeenten in Nederland waar het opgesteld vermogen hoger is dan in Emmen, terwijl er 28 gemeenten zijn met meer inwoners dan de gemeente Emmen. Het opgesteld vermogen is hoger dan in grote gemeenten zoals Rotterdam en Den Haag.
• Nederland telt in totaal 353 lokale energiecoöperaties. Met twee coöperaties heeft Emmen een gemiddelde coöperatiedichtheid. (Bron: Hier Opgewekt, Lokale Energie Monitor 2018)

Verduurzamen kan de gemeente niet alleen. Samen met inwoners, bedrijven, onderwijs en instellingen zet de gemeente zich in om Emmen in 2050 energieneutraal te krijgen. Dit is een hoge ambitie en vraagt om inzet in communicatie.

De communicatie vindt plaats op de volgende terreinen.

• Bedrijven en inwoners: informeren, enthousiasmeren en activeren. De gemeente biedt duurzame projecten/bedrijven/inwoners een podium via Emmen geeft Energie.
• Inwoners concreet helpen met het verduurzamen van hun eigen huis.
• Medewerkers van de gemeente stimuleren om duurzaamheid integraal mee te nemen in de keuzes die op de verschillende beleidsterreinen gemaakt worden.

De gemeente betrekt bedrijven en inwoners onder de noemer ‘Emmen geeft Energie’. Emmen geeft Energie is een initiatief van de gemeente met de ambitie om een platform van de samenleving te worden. De gemeente stelt het Drents Energieloket beschikbaar voor concrete verduurzamingsvragen. En gemeentemedewerkers worden betrokken door themabijeenkomsten op het gemeentehuis.